Blog

Ciężki wypadek przy pracy wydarzył się w zakładzie zajmującym się skupem, przerobem i sortowaniem różnego rodzaju surowców wtórnych, m.in. złomu, makulatury oraz tworzyw sztucznych. Poszkodowany został trzydziestokilkuletni mężczyzna, który był zatrudniony zaledwie od pięciu dni na podstawie umowy zlecenia.

Andrzej Nowak

Według zeznań pracodawcy dwutygodniowa umowa zlecenie miała być niejako sprawdzianem przydatności osoby do pracy, a po jego pozytywnym „zaliczeniu” pracownik miał zostać zatrudniony na umowę o pracę.

Okoliczności

Bezpośrednio przed zaistnieniem zdarzenia wypadkowego poszkodowany przecinał większe elementy z tworzywa sztucznego na mniejsze, które jego kolega ze zmiany rozdrabniał w młynku do tworzyw sztucznych w celu uzyskania regranulatu. Do cięcia używał stołowej pilarki tarczowej, której czasy świetności dawno już minęły. Poza tym tarcza (piła) była przeznaczona do cięcia drewna, a nie tworzyw sztucznych. W trakcie przecinania kolejnego elementu doszło do szarpnięcia oraz odbicia, co w efekcie doprowadziło do ześlizgnięcia się dłoni w okolicę obracającej się piły i amputacji urazowej prawego kciuka.
Pracodawca (zleceniodawca) w pierwszych dniach po zaistnieniu wypadku twierdził, że poszkodowany samowolnie, wbrew jego poleceniom, uruchomił pilarkę tarczową. Według pracodawcy poszkodowany miał tego dnia sortować folię nie używając żadnych maszyn i urządzeń. Jednak z biegiem czasu i liczbą przesłuchiwanych osób (świadków) twierdzenia pracodawcy uległy zmianie – okazało się, że cięcie elementów tworzyw sztucznych na pilarce tarczowej było wykonywane przez poszkodowanego na polecenie zleceniodawcy. Mało tego, zleceniodawca zeznał, że udzielił poszkodowanemu instruktażu stanowiskowego przy obsłudze pilarki w pierwszym dniu pracy.

Jak pracownik

W środowisku osób zajmujących się problematyką bezpieczeństwa pracy, w piśmiennictwie, w literaturze branżowej pojawiają się wątpliwości, czy w odniesieniu do sytuacji zatrudniania osób na podstawie umów cywilnych mają zastosowanie powszechnie obowiązujące regulacje (przepisy) w zakresie bhp? Zarówno interpretacje, jak i orzecznictwo nie są w tej kwestii jednolite, jednak zdecydowanie przeważa pogląd, że w przypadku zatrudnienia osoby na podstawie umowy cywilnej, a świadczącej rodzaj pracy „tak jak pracownik”, stosowanie się do przepisów prawa pracy i bhp jest w pełnym zakresie obowiązujące.
Potwierdzeniem powyższej tezy wydaje się być wykładnia językowa i funkcjonalna art.: 304 § 1 i 3, 304¹, 211 kodeksu pracy.

Obowiązek ochrony życia lub zdrowia ludzkiego zagrożonych w procesie pracy nie może być uzależniony lub zróżnicowany według podstawy prawnej zatrudnienia. Dlatego art. 304 § 1 stanowi, że powinność zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, spoczywająca na pracodawcy wobec jego pracowników (art. 207 § 2), pozostaje dlań prawnym obowiązkiem również w stosunku do osób świadczących pracę w ramach niepracowniczych stosunków zatrudnienia cywilnoprawnego (wynikających z umowy o dzieło, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług).
Biorąc powyższe pod uwagę, podczas analizy naruszeń przepisów związanych z wykonywaniem pracy przez poszkodowanego, biegły badający ten wypadek przyjął zasadę pełnego obowiązywania przepisów bhp odnoszących się do zatrudnienia typowo pracowniczego.

Przyczyny techniczne (T)

Do kategorii przyczyn technicznych w omawianym przypadku należy zaliczyć stan pilarki tarczowej. Maszyna była stara, wysłużona, nie była wyposażona w podstawowe urządzenia ochronne, jak m.in. osłony tarczy, prowadnice obrabianego materiału, klin rozszczepiający, wyłącznik awaryjny STOP. Ponadto osprzęt pilarki tarczowej (piła) był przeznaczony do cięcia drewna, a nie do cięcia tworzyw sztucznych.

Wskazane wyżej niezgodności są naruszeniem przepisów:
1. Ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm.):

Art. 215. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami […].
Art. 216 § 1. Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215.
Art. 217. Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.

2. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650 ze zm.):

§ 56. 1. Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać następujące ogólne wymagania:
1) zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu;
2) działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość;
3) funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego, w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe […].
2. Urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powinny być tak skonstruowane, aby:
1) zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmiastowe zatrzymanie maszyny bądź jej niebezpiecznych elementów lub niemożliwe było zdjęcie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;
2) ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie uruchamiało automatycznie maszyny.
3. Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.

3. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596 ze zm.):

§ 15.3 W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia […].
§ 34. Maszyny nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny być, w terminie do dnia 1 stycznia 2006 r., dostosowane do minimalnych wymagań dotyczących maszyn […].

4. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 14 kwietnia 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek do drewna (DzU nr 36, poz. 409):

§ 11. 1. Podczas obsługi pilarek tarczowych powinny być spełnione następujące wymagania:
1) pilarki powinny być wyposażone w osłony piły,
2) przy ręcznym posuwie materiału powinny być stosowane prowadnice ciętego materiału,
3) przy zmechanizowanym posuwie materiału należy stosować urządzenia podające i odbierające,
4) przy cięciu materiałów o małych wymiarach oraz w końcowej fazie cięcia wzdłużnego do dosuwania przedmiotu do piły pilarki należy stosować odpowiednie popychacze wykonane z tworzywa sztucznego, drewna lub sklejki.
2. Pilarki tarczowe przewidziane do wzdłużnego cięcia drewna lub płyt powinny być wyposażone w nastawny klin rozszczepiający, zabezpieczający przed zakleszczeniem lub odrzutem obrabianego przedmiotu.

Przyczyny organizacyjne (O)

W tej części analizy należy odnieść się m.in. do spełnienia lub niespełnienia obowiązków w zakresie poddania pracownika wymaganym szkoleniom w dziedzinie bhp, poinformowania o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą czy poddaniem pracownika wstępnym badaniom profilaktycznym w celu uzyskania orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania danego rodzaju pracy. Ponadto należy ocenić ogólną organizację pracy, m.in. zapewnienie właściwego nadzoru, zwłaszcza nad nowo zatrudnionymi osobami.

Poszkodowany nie został poddany profilaktycznym badaniom lekarskim i nie został zapoznany z ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą. Stanowi to naruszenie przepisów k.p.:
Art. 226. Pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Art. 229. § 1. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
1) osoby przyjmowane do pracy […].
§ 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

Odnosząc się natomiast do odbycia szkoleń bhp przez poszkodowanego przed rozpoczęciem pracy warto przywołać dość ciekawą okoliczność, mającą cechy pomroczności jasnej. W dokumentacji zabezpieczonej na potrzeby postępowania wyjaśniającego znajduje się karta szkolenia wstępnego bhp, gdzie we wzorcowy sposób są wypełnione wszystkie rubryki dotyczące zarówno instruktażu wstępnego ogólnego, jak i instruktażu stanowiskowego. Niejako dopełnieniem prawidłowo wypełnionej dokumentacji są zeznania poszkodowanego na temat odbycia szkoleń wstępnych. Nie byłoby to zbyt zastanawiające, gdyby nie fakt, iż ta wersja zeznań pojawiła się dopiero po tygodniu od wypadku. Następnego dnia po wypadku (tj. 6 dni od zatrudnienia) poszkodowany zeznał bowiem, że „[…] nie jestem w stanie odpowiedzieć na pytanie, czy przechodziłem jakieś szkolenie bhp, nie pamiętam […]”.

Przyczyny ludzkie (L)

W tej części analizy należy postawić pytanie: czy zachowanie poszkodowanego, bezpośrednio przed zaistnieniem wypadku, było prawidłowe czy nie? Zwłaszcza w kontekście obowiązków pracowniczych wymienionych w art. 211 k.p.
Poszkodowany przyjął niebezpieczny, niezgodny z przepisami i zasadami bhp sposób wykonywania czynności cięcia elementów z tworzyw sztucznych na pilarce tarczowej. Zdaniem biegłego, niewłaściwy sposób wykonywania prac nie był spowodowany lekceważeniem, brawurą czy rutyną poszkodowanego, a wynikał bardziej z niewiedzy w zakresie metod czy sposobów realizacji powierzonego zadania.

Andrzej Nowak

właściciel firmy doradczo‑szkoleniowej w dziedzinie bhp, biegły sądowy z zakresu bhp