Blog

Upowszechnienie innowacji w dziedzinie robotyki będzie miało istotne konsekwencje dla pracy w przyszłości. Korzystanie z robotów umożliwia utrzymanie wysokiego poziomu produkcji w krajach przemysłowych, w których koszty pracy są wysokie. Umożliwiają one także prowadzenie działalności produkcyjnej i wykonywanie takich zadań, których nie można powierzyć człowiekowi, jak: analiza, audyt i edycja znacznej liczby danych.

Część zostanie wykorzystana do pracy w warunkach, które są zbyt trudne lub niebezpieczne dla człowieka. Ponadto, biorąc pod uwagę proces starzenia się społeczeństwa, roboty mogą stanowić rozwiązanie w zakresie rosnącego niedoboru – i wartości – pracy fizycznej.

Z punktu widzenia BHP z rozwojem robotyki wiążą się zarówno nowe możliwości, jak i wyzwania.

Największe korzyści dla BHP wynikające z szerszego zastosowania robotyki wynikają z zastąpienia osób pracujących w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych. Autonomiczne roboty są szczególnie użyteczne w pracy w przestrzeni kosmicznej, w sektorze obronności, bezpieczeństwa i w przemyśle jądrowym, ale także do wykonywania zadań związanych z logistyką, kontrolą i konserwacją, ponieważ mogą zastąpić człowieka, wykonując za niego niebezpieczne i nużące zadania. Pracownicy są mniej narażeni na działanie szkodliwych czynników i przebywanie w niebezpiecznych warunkach, a w konsekwencji na zagrożenia fizyczne, ergonomiczne i psychospołeczne. Obecnie roboty wykorzystuje się na przykład do wykonywania powtarzalnych i monotonnych zadań, do przenoszenia materiałów radioaktywnych lub pracy w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. W przyszłości roboty będą wykonywać wiele innych, powtarzalnych, ryzykownych lub nieprzyjemnych zadań w takich branżach, jak: rolnictwo, budownictwo, transport, służba zdrowia, pożarnictwo lub usługi porządkowe.

Warto pamiętać, że istnieją pewne umiejętności, które pozostaną domeną człowieka, przynajmniej przez pewien czas, dlatego powstaje pytanie o optymalne połączenie umiejętności człowieka i robotów. Roboty lepiej niż ludzie radzą sobie z fizycznie wymagającą, powtarzalną pracą wykonywaną w trudnych warunkach i wymagającą precyzji, natomiast człowiek ma przewagę w tych zawodach, które wymagają kreatywności, podejmowania decyzji, elastyczności i zdolności adaptacyjnych. Ta potrzeba optymalnego połączenia umiejętności zaowocowała współpracą robotów i ludzi we wspólnej przestrzeni pracy i doprowadziła do opracowania nowych metod i standardów w celu zagwarantowania bezpiecznego funkcjonowania obok siebie człowieka i robota. Niektóre kraje europejskie włączają robotykę do swoich programów krajowych i starają się promować bezpieczną i elastyczną współpracę między robotami a operatorami w celu zwiększania wydajności. Przykładowo, niemiecki Federalny Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (BAuA) organizuje doroczne warsztaty pod hasłem „współpracy między człowiekiem a robotem”.

W przyszłości współpraca ta będzie bardziej zróżnicowana: roboty staną się bardziej autonomiczne, a ich współpraca z człowiekiem przyjmie zupełnie nowe formy. Obecne podejście i standardy techniczne mające na celu ochronę pracowników przed ryzykiem współpracy z robotami zostaną zrewidowane, by przygotować grunt pod przyszłe zmiany.

Istnieją też inne wyzwania w zakresie BHP związane z powstaniem autonomicznych robotów i robotyki usługowej:
• Robotyka odgrywa ważną rolę w innowacjach w zakresie świadczenia opieki zdrowotnej i opieki dla osób starszych (w tym starszych pracowników). Wykorzystuje się ją w rozwoju technologii protetycznych i w implantologii, a te dwa obszary z kolei opierają się w dużej mierze na neurobiologii i informatyce. Interfejsy mózg – komputer (brain–computer interfaces, BCI), protezy sprzężone z układem nerwowym, sztuczny wzrok, elektroniczne implanty, a nawet neuroczipy (obecnie na wczesnym etapie) należą do najnowszych osiągnięć w tej dziedzinie.
Te i inne osiągnięcia w robotyce umożliwiają rozwój technologii poprawiających możliwości nie tylko osób niepełnosprawnych, ale także zdrowych. Przykładowo, zewnętrzne szkielety lub „roboty do noszenia” zwiększają zdolność pracowników do przewożenia ładunków, a jednocześnie stosuje się je w rehabilitacji lub po to, by umożliwić osobom niepełnosprawnym powrót do pracy. Wprowadzenie technologii poprawiania ludzkich możliwości stawia nowe wymagania dotyczące zarządzania bezpieczeństwem i higieną, związane z koniecznością monitorowania pojawiających się zagrożeń, a zarazem powoduje nowe wątpliwości natury prawnej i etycznej.

• Zdecydowana większość osób nie ma doświadczenia w interakcji z robotami, ale to się zmieni, ponieważ interakcje człowiek – maszyna w miejscach pracy są coraz częstsze. Pośrednie skutki komunikacji maszyna – maszyna nie są powszechnie znane, ale mogą okazać się zasadnicze. Ergonomiczne i logistyczne ustawienia autonomicznych robotów wymagają nowych rodzajów testowania i systemów pilotażowych w przemyśle i sektorze usług, a także odpowiednich programów szkoleniowych dla pracowników, którym zostanie powierzone programowanie, obsługa, konserwacja i współpraca z robotami.

• Wpływ robotyki na motywację oraz dobrostan pracowników i menedżerów nie jest do tej pory powszechnie znany. Czynniki psychospołeczne związane z robotyką będą wymagały zwiększonej uwagi w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

• Ze względu na różnice w dojrzałości poszczególnych technologii nie można sformułować jednolitych wytycznych w zakresie bezpieczeństwa i zarządzania ryzykiem. W przypadku niektórych zastosowań, kwestie bezpieczeństwa i ochrony rozwiązano w sposób profesjonalny, chociaż inne mogą okazać się mniej bezpieczne. Należy przeprowadzić więcej analiz w celu identyfikacji ryzykownych i niebezpiecznych działań autonomicznych robotów, w szczególności w rolnictwie i przemyśle spożywczym, w przypadku opieki nad osobami i usług dla gospodarstw domowych, w przemyśle wytwórczym oraz usługach profesjonalnych i transporcie.

• Zważywszy, że robotyka w usługach profesjonalnych jest stosunkowo nową dziedziną, kwestie odpowiedzialności prawnej za wypadki w przestrzeni publicznej nie zostały wyjaśnione. Należy przeprowadzić dodatkowe analizy legislacyjne dotyczące kwestii odpowiedzialności przed wprowadzeniem tych technologii do użytku.

Potrzebne są zatem nowe ramy bezpieczeństwa dla autonomicznej robotyki przemysłowej i usługowej. Do głównych zagadnień o znaczeniu strategicznym należą:
1) zarządzanie technologią,
2) regulacje prawne i dobre rządzenie oraz
3) interfejsy i doświadczenia użytkownika. Istnieje potrzeba dostosowania szeroko stosowanej europejskiej bazy wiedzy na temat metod służących zapewnieniu bezpieczeństwa mniej inteligentnych systemów (na przykład pojazdów i samochodów) do robotyki usługowej i autonomicznych robotów, które w przyszłości będą znacznie „inteligentniejsze”.

Wnioski

W historii nie brakuje przykładów na to, że nowe technologie przynoszą nie tylko korzyści i nowe możliwości, ale również zagrożenia i koszty. Powszechnie przyjmuje się, że tempo zmian rośnie i coraz trudniej będzie przewidywać przyszłe zmiany, zwłaszcza w dziedzinie robotyki i AI, gdzie nowe wynalazki i innowacje wprowadzane są niemal co tydzień. Do korzyści wynikających z postępów w tych dziedzinach należy poprawa stanu zdrowia człowieka, większy komfort, wydajność, bezpieczeństwo i dostępność bardziej przydatnych danych, informacji i wiedzy na potrzeby osób i organizacji. Potencjalnymi minusami są zagrożenia w zakresie ochrony prywatności i danych osobowych pracowników, przesadne oczekiwania oraz rosnąca złożoność technologiczna stosowanych rozwiązań.
Istnieje potrzeba szerszej ogólnoeuropejskiej współpracy w następujących dziedzinach:
1) wymogi bezpieczeństwa związane z robotyką (zbiory wymogów, norm bezpiecznego użytkowania i dobrych praktyk)
2) wytyczne w zakresie ergonomii robotyki
3) sposoby poprawy zastosowań robotyki w zakresie bezpieczeństwa i higieny
4) techniki zatwierdzania i weryfikacji (służące kontrolowaniu, czy wymogi i wytyczne są stosowane prawidłowo)
5) doświadczenia i zachowania związane z robotyką zorientowane na użytkownika
6) modele edukacyjne szkoleń dla pracowników mających współpracować z robotami
7) najlepsze praktyki w zakresie rozwiązań regulacyjnych dotyczących robotyki przemysłowej (w szczególności robotów autonomicznych) i usługowej (zwłaszcza robotów służących zaspokajaniu potrzeb człowieka w zakresie ochrony zdrowia i dobrostanu)
8) możliwości technologiczne tworzenia bezpiecznych systemów poprzez wyeliminowanie lub zmniejszenie ewentualnych zagrożeń związanych z robotyką.

Tekst opracowano na podstawie streszczenia dłuższego artykułu, który EU-OSHA zamówiła u dr Jariego Kaivo-oja. Wykorzystano w nim również informacje zgromadzone w ramach funkcjonowania sieci punktów centralnych agencji, przedstawione podczas seminarium, które odbyło się w dniu 11 czerwca 2015 r. w Bilbao.