Mediacja została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 172, poz. 1438), która weszła w życie 10 grudnia 2005 r. Powyższa nowelizacja wprowadziła nową metodę rozwiązywania sporów pracowniczych, gdyż zgodnie z art. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296 ze zm.), normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu m.in. prawa pracy.
Marta Konieczna
Mimo upływu prawie sześciu lat postępowanie mediacyjne wciąż jest swoistego rodzaju novum dla wielu członków polskiego społeczeństwa, dla których jedynym źródłem sprawiedliwości pozostaje sąd, w szczególności w sprawach z zakresu prawa pracy. Tymczasem mediacja otwiera przed skonfliktowanymi podmiotami możliwość konstruktywnego rozwiązania sporu w obecności neutralnego i bezstronnego mediatora, który przy użyciu odpowiednich technik komunikacyjnych pomaga im w samodzielnym wypracowaniu obustronnie satysfakcjonującej ugody, dzięki której każdy z nich zyskuje poczucie bycia wygranym.
Pojęcie mediacji
Zgodnie z art. 3 zd. 1 dyrektywy 2008/52/WE 1) mediacja oznacza zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora.
W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele innych definicji mediacji, jednakże niezależnie od przyjęcia którejkolwiek z nich można wskazać cztery podstawowe elementy mediacji: konflikt, skonfliktowane podmioty, mediator, ugoda.
Konflikt
Konflikt rodzi się, gdy co najmniej jedna ze stron (np. pracownik) dochodzi do wniosku, że aktualne rozwiązania (np. wysokość wynagrodzenia) nie spełniają swojego zadania ani jej oczekiwań, w związku z czym postanawia wyrazić swoje niezadowolenie z nadzieją, że doprowadzi to do poprawy sytuacji.
Mediator
Zgodnie z art. 1832 § 1 k.p.c. mediatorem może być osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca z pełni praw publicznych. Jako całkowicie bezstronna osoba trzecia, jest pośrednikiem między stronami, dąży do stworzenia sytuacji kompromisowej, pomaga w dojściu do konsensusu, który zostaje wypracowany przez skonfliktowane osoby.
Zgodnie z powoływaną dyrektywą termin mediator oznacza osobę trzecią, do której zwrócono się, by przeprowadziła mediację w sposób skuteczny, bezstronny i kompetentny, bez względu na jej nazwę lub zawód wykonywany w danym państwie członkowskim oraz sposób jej wyznaczenia lub formę, w której zwrócono się do niej o przeprowadzenie mediacji.
Ugoda
Formalnym rezultatem mediacji jest ugoda, którą podpisują strony oraz mediator, jednakże o jej zatwierdzenie może wystąpić do sądu jedynie jedna ze stron albo obie wspólnie. Wniosek strony – pracownika lub pracodawcy, o zatwierdzenie ugody nie powinien być traktowany zbyt restrykcyjnie i nie musi obejmować wniosku o nadanie jej klauzuli wykonalności w części podlegającej wykonaniu w drodze egzekucji. Wybór sposobu oraz zakresu zatwierdzenia ugody pozostaje w gestii sądu 2). Jeżeli ugodę zawarto w wyniku mediacji pozasądowej (umownej), jej ważność i skuteczność zależy od zgodności z przepisami prawa cywilnego materialnego, np. kodeksem pracy, natomiast wniosek o jej zatwierdzenie podlega opłacie w wysokości 50 zł 3).
Sąd odmówi zatwierdzenia ugody, jeśli jest sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub prowadzi do obejścia prawa, co automatycznie powoduje jej bezwzględną nieważność. Ponadto przesłanką odmowy zatwierdzenia ugody jest jej niezrozumiałość lub zawieranie sprzeczności, co w razie zatwierdzenia oznaczałoby niemożność przymusowego egzekwowania jej postanowień. Ponadto, mając na uwadze art. 469 k.p.c., należy podkreślić, że sąd powinien odmówić zatwierdzenia ugody, jeśli narusza ona słuszny interes pracownika.
W przypadku zatwierdzenia ugody przez sąd uzyskuje ona moc ugody sądowej i po nadaniu jej klauzuli wykonalności można egzekwować jej postanowienia w drodze postępowania egzekucyjnego, tj. za pośrednictwem komornika.
