Blog

Problemy zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce są przedmiotem stałego zainteresowania zarówno instytucji państwowych, których obowiązkiem jest zapobieganie dyskryminacji tych osób, jak i organizacji pozarządowych reprezentujących interesy osób niepełnosprawnych. Niestety, jak pokazują statystyki, większość osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wciąż pozostaje poza rynkiem pracy.

Aleksandra Polak Sopińska

W 2011 r. biernych zawodowo było 73,6% osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym (dla osób sprawnych – odpowiednio 23,3%)¹. Przyczyn tak dużego wskaźnika biernych zawodowo wśród tej grupy społecznej należy upatrywać m.in. jak przedstawiono w artykule „Bariery aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych” (ATEST 3/2012 str. 4–6) w postawie pracodawcy, to jest w nieznajomości regulacji prawnych, braku wiedzy o możliwym wsparciu finansowym zatrudnienia i o sposobach przystosowania stanowisk pracy do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych, obawie przed zbyt wysokimi kosztami pracy osób niepełnosprawnych, dodatkowymi obowiązkami, niższą produktywnością i mniejszą mobilnością osób niepełnosprawnych.

Podstawy prawne zatrudnienia osób niepełnosprawnych

Główne podstawy prawne zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce stworzyły²:
- Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie planowanego zatrudnienia inwalidów (DzU z 1967 r., nr 20, poz. 88). Rozporządzenie to wytyczyło kierunki działania na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych. Zobowiązywało ono pracodawców do zatrudniania inwalidów, organizowania i prowadzenia dla nich ośrodków rehabilitacji oraz zobowiązywało kierowników resortów gospodarczych do wydania aktów wykonawczych w sprawie zatrudniania i zapewnienia opieki socjalno bytowej nad zatrudnionymi inwalidami.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku (DzU nr 78, poz. 483). Zgodnie z artykułem 24 Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej […]. Rozwinięciem powyższego jest Artykuł 66 Konstytucji, który mówi, że: Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Ponadto w Konstytucji została zadekretowana pomoc osobom niepełnosprawnym. W artykule 69 znalazł się zapis, że osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.
- Karta Praw Osób Niepełnosprawnych przyjęta uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997 r. i opublikowana w Monitorze Polskim z 13 sierpnia 1997 r., nr 50, poz. 475. W Karcie Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. W ustępie 6 pierwszego paragrafu karty Sejm stwierdza, że prawo to oznacza w szczególności prawo osób niepełnosprawnych do pracy na otwartym rynku, pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wezwał rząd i władze samorządowe do podjęcia działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie praw osób niepełnosprawnych.
- Konwencja nr 159 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Została ona podpisana przez Polskę 4 listopada 2004 r. i opublikowana w DzU 2005 r., nr 43, poz. 412. Konwencja zaleciła, by każdy kraj członkowski rozważył, czy w jego kraju rehabilitacja zawodowa umożliwia osobie niepełnosprawnej uzyskanie i utrzymanie odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, aby w ten sposób ułatwić takim osobom włączenie się do społeczeństwa.
- Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 123, poz. 776 ze zm.) oraz akty wykonawcze do niej.
- Kodeks pracy. W artykule 11 ustęp 3 zapisana została zasada o zakazie jakiejkolwiek dyskryminacji, bezpośredniej lub pośredniej, w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość, przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynależność związkową.

Obowiązki pracodawców w związku z zatrudnianiem lub niezatrudnianiem osób niepełnosprawnych

Miesięczne wpłaty na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Zgodnie z art. 21 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych pracodawca z otwartego rynku pracy, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy musi dokonywać miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Wysokość wpłat stanowi iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia³ i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.