Blog

Jednym z kluczowych zagadnień związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownikom jest organizacja pracy i Kultura Bezpieczeństwa. Wśród ogółu zidentyfikowanych przyczyn wypadków przy pracy (GUS) w 2010 roku – 83,4% stanowiły przyczyny związane bezpośrednio lub pośrednio z tym problemem (w 2009 r. – 84,3%).

Paweł Szczepański

Przyczyny te są kwalifikowane w następujących grupach:
• nieprawidłowe zachowania pracownika,
• niewłaściwa ogólna organizacja,
• brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym,
• nieużywanie sprzętu ochronnego,
• niewłaściwe, samowolnezachowanie się pracownika i jego zły stan psychofizyczny.

Ponad połowę liczby przyczyn powodujących wypadki w Polsce, w kolejnych latach po 2000 r., odnotowano w grupie nieprawidłowych zachowań pracownika. W 2010 r. grupa ta stanowiła 55,2% (tak samo jak w 2009 r.). Wśród tej grupy (podobnie jak w poprzednim roku) niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności stanowiła – 44,5%; zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem – 35,7%; nieznajomość zagrożenia i zasad bhp oraz niewłaściwe tempo pracy i brak doświadczenia – 9,0%.

Dość liczną grupę w omawianym okresie (10,6% – wszystkich przyczyn powodujących wypadki w 2010 r. jak i w roku poprzednim) stanowiła niewłaściwa ogólna organizacja, która wyróżniła dość liczną grupę osób poszkodowanych na skutek: • uderzenia przez obiekt w ruchu lub • uderzenia w nieruchomy obiekt, • posługiwania się przedmiotem ostrym lub • szorstkim, nadmiernego obciążenia fizycznego lub • psychicznego, uwięzienia lub • zmiażdżenia ciała.

W grupie tej szczególnie można było zauważyć niewłaściwą organizację pracy, gdzie dominowały: • niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych, • tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór odstępstw od zasad bezpieczeństwa pracy, • wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej.

Na uwagę zasługiwała również niewłaściwa organizacja stanowiska pracy, w wyniku której najczęstszą przyczyną wypadku przy pracy były:
• nieodpowiednie przejścia i dojścia do stanowiska pracy lub • rozmieszczanie, składowanie i nieusuwalnie zbędnych przedmiotów i substancji wokół stanowiska pracy oraz • brak środków ochrony indywidualnej.

Mniej liczną grupę przyczyn, ale równie istotną, stanowiły przyczyny głównie nie związane z czynnikiem ludzkim, tj. niewłaściwy stan czynnika materialnego (9,0% ogólnej liczby przyczyn w 2010 r.).

Eliminacja tych przyczyn jest znacznie trudniejsza, ponieważ dotyczą one głównie: • wad konstrukcyjnych lub • niewłaściwych rozwiązań technicznych i ergonomicznych czynnika materialnego (52,5% liczby przyczyn w tej grupie), • wad materiałowych (18,4% liczby przyczyn w tej grupie, w tym głównie wad ukrytych – 12,0%), • niewłaściwego wykonania czynnika materialnego, głównie ze względu na niedotrzymywanie wymaganych parametrów technicznych lub zastosowanie materiałów zastępczych (5,7% liczby przyczyn w tej grupie). Znaczna część tej grupy to przyczyny związane z niewłaściwą eksploatacją czynnika materialnego, tj.: • nadmierną eksploatacją, • niedostateczną konserwacją oraz • niewłaściwymi naprawami i remontami (23,4% liczby przyczyn w tej grupie).
Jeśli popatrzymy na rozkład przyczyn bezpośrednich dla zdarzeń wypadkowych – czyli niebezpieczne warunki i niebezpieczne zachowania, rysuje się jeszcze mocniejszy trend niż w przypadku danych opublikowanych przez GUS, który podaje, że niebezpieczne zachowania są przyczyną niewiele ponad połowy wszystkich zdarzeń wypadkowych. Inne źródła podają ze min. 80% wypadków jest spowodowana przez niebezpieczne zachowania.
Do takich niebezpiecznych zachowań należą:
• Wykonywanie pracy niezgodnie z obowiązującymi instrukcjami, zasadami;
• Brak umiejętności wykonania pracy;
• Zbyt duże tempo pracy;
• Zły stan psychofizyczny (przemęczenie, stres, choroba);
• Brawura;
• Niewłaściwe żarty;
• Używanie alkoholu, środków odurzających, leków.

Jak zatem możemy ograniczyć ilość wypadków związanych niebezpiecznymi zachowaniami?

Odpowiedzią może być wdrożenie zasad bezpieczeństwo Opartych na Obserwacji Zachowań (BBS) (ang. Behaviour Based Safety). BBS jest procesem, podczas którego zespoły zadaniowe mają na celu: zidentyfikowanie, zmierzenie i zmianę zachowań obserwowanych pracowników na mniej ryzykowne w celu wyeliminowania wypadków.
Kluczem do uniknięcia większości wypadków jest wyeliminowanie zachowań ryzykownych pracowników poprzez bezpośrednią obserwację ludzi. Audytor/audytorzy obserwują zachowania pracownika/ków, podczas gdy ci realizują swoje zadania. Następnie audytorzy przerywają pracę obserwowanych i rozmawiają z nimi, aby zachęcać ich do bezpiecznej pracy poprzez utrwalenie zachowań oczekiwanych lub wyeliminowanie zachowań ryzykownych.

BBS zawiera w sobie model ABC (Antecendent – zdarzenia poprzedzające zachowanie, Behaviour – zachowanie, Consequence – konsekwencje). Model ABC zakłada, że wszystkie zachowania mają jedną lub więcej poprzedzających okoliczności, inicjatorów lub pobudek, które zapoczątkowują zachowanie, a następnie powodują jedną lub więcej konsekwencji. Konsekwencje te mogą zachęcać lub zniechęcać pracowników do powtarzania zachowań.

Nie od dziś wiadomo również, że bezpośrednimi przyczynami wypadków są przede wszystkim niebezpieczne zachowania pracowników. Stanowią one, w zależności od źródła danych, od 80 do nawet 96% wszystkich przyczyn wypadków. Pozostałe 4-20% zatem zalicza się do niebezpiecznych warunków pracy. Ilustruje to poniższy model powstawania wypadków.

Jeśli zadamy sobie pytanie, w jakim stopniu nasze działania proaktywne w organizacji (np. przeglądy, monitorowanie miejsc pracy) odnoszą się do identyfikowania niebezpiecznych warunków pracy a w jakim stopniu do niebezpiecznych zachowań, jeśli odpowiemy również, w jakim stopniu nasze narzędzia (np. listy kontrolne), które mają być nam pomocne w identyfikowaniu niezgodności odnoszą się do zachowań – rodzi się prosta zależność. Zdecydowanie więcej czasu i uwagi poświęcamy identyfikowaniu niebezpiecznych warunków pracy. Jeśli nawet zauważymy niebezpieczne zachowania i umiemy je ocenić czy są faktycznie niebezpieczne, to nasza aktywność kończy się zwróceniem uwagi i zobowiązaniem pracownika niestosującego zasad do ich stosowania.

Z punktu widzenia skuteczności naszych działań powiedzmy siebie szczerze – ta skuteczność jest bardzo niska. Nie dość, że poświęcamy za mało czasu na identyfikację niebezpiecznych zachowań, więc w rezultacie usuniemy przede wszystkim istniejące niebezpieczne warunki pracy (max. 20% przyczyn wypadków), to jeszcze robimy równie często drugi błąd. Po zidentyfikowaniu niebezpiecznego zachowania pouczamy osobę, która dopuściła się takiego zachowania i zobowiązujemy do bezpiecznego zachowania. Czyli dokonujemy typowej korekty. Nie znajdujemy przyczyn tych zachowań, nie eliminujemy ich. Więc nie ma działań korygujących a w rezultacie, jak zresztą doświadczenie to potwierdza, za chwilę spotkamy się z powtórzonym niebezpiecznym zachowaniem.

W tym miejscu z pomocą przychodzi model definicji kultury organizacyjnej opracowany przez Edgara H. Scheina. Model ten można z powodzeniem odnieść do kultury bezpiecznych zachowań.

Z modelu tego wynika, ze zachowania są efektem wiedzy, umiejętności, przekonań, przyzwyczajeń oraz systemu wartości.
Jeśli zatem naszym celem jest zmiana zachowań, osiągniemy to poprzez uzupełnienie kompetencji pracowników, zmianę ich przekonań (postaw), przyzwyczajeń oraz systemu wartości.

Proces BBS jest oparty na filozofii bezpieczeństwa, która składa się z następujących zasad:
1. wszystkim wypadkom i chorobom zawodowym można zapobiec;
2. bezpieczeństwo jest obowiązkiem każdego pracownika;
3. kierujący pracownikami jest bezpośrednio odpowiedzialny za zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym;
4. przestrzeganie zasad bezpieczeństwa jest warunkiem utrzymania zatrudnienia przez każdego pracownika;
5. aktywne uczestnictwo każdego pracownika w zaplanowanych szkoleniach jest istotnym elementem bezpiecznego miejsca pracy;
6. obserwacje należy prowadzić zgodnie z ustalonymi zasadami;
7. podczas prowadzania obserwacji obserwatorzy mają bezwzględnie:
- wzmacniać bezpieczne zachowania;
- a wszystkie ryzykowne zachowania natychmiast korygować.
8. konieczne jest, aby badanie zdarzeń potencjalnie wypadkowych, wypadków i chorób zawodowych, było realizowane pod kątem analizy zachowań pracowników biorących udział w analizowanym incydencie;
9. bezpieczeństwo pracy jest kluczowym elementem Kultury Bezpieczeństwa;
10. zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym jest dobrym biznesem dla pracodawcy i pracowników;
11. zachowania ludzi są najbardziej krytycznym elementem powodzenia każdego z programów BHP.

Główne koncepcje metody BBS:
1. ryzykowne zachowanie powoduje wypadki;
2. bezpośredni przełożony jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo na stanowisku pracy;
3. standardy określają efektywność działań ( w tym zachowanie bezpieczeństwa pracy);
4. milczenie jest zgodą – brak reakcji na ryzykowne zachowania oznacza zgodę na nie;
5. zachowanie człowieka wskazuje jego postawę;
6. zrozumienie zwiększa motywację;
7. ryzyko można minimalizować;
8. bezpieczeństwo ma najwyższy priorytet;
9. o bezpieczeństwo należy dbać codziennie.

Audyt behawioralny

Audyt behawioralny oparty jest na zasadzie „bez nazwisk/bez winy”, w ramach której wzajemnie pomagamy sobie i uzgadniamy rozwiązania, aby pracować bezpieczniej. Jest to proaktywne działanie na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracowników.

Audyt behawioralny jest zadaniem polegającym na obserwacji i przekazywaniu spostrzeżeń, ma na celu stworzenie bezpieczniejszego miejsca pracy dla pracowników z obserwowanego zespołu oraz wszystkich pracowników zatrudnionych w firmie, a także podwykonawców i gości. Zawiera w sobie dwa działania:
• obserwację – obserwowanie zachowań w trakcie pracy takich jak: reakcje ludzi, stosowanie ŚOZ, ŚOI, pozycję obserwowanych przy pracy, używanie narzędzi/sprzętu, ocenę rozplanowania realizacji zadania (m.in. podział ról, kolejności operacji jednostkowych), zgodność zachowań z obowiązującymi standardami, szacowanie bieżącego ryzyka, pozwolenia na pracę, instruktaż stanowiskowy oraz porządek w miejscu pracy i kwestie związane z ochroną środowiska, także spełnianie standardu 5S;
• przekazywanie spostrzeżeń – po zakończeniu audytu behawioralnego obserwowanym pracownikom niezwłocznie zostaną przekazane konstruktywne spostrzeżenia (informacje zwrotne) przez obserwatorów.

Wszyscy obserwatorzy tworzą zespół obserwatorów, który w sposób konsekwentny i zaplanowany będzie przede wszystkim szukał bezpiecznych zachowań w pracy i przekazywał pozytywne spostrzeżenia (pozytywne wzmocnienie). Jeżeli obserwator zauważy ryzykowne zachowanie, które potencjalnie może spowodować wypadek, przeprowadza rozmowę z pracownikiem, aby:
- obserwowany sam mógł zdecydować o podjęciu właściwego zachowania, którego celem będą jego w 100% bezpieczne zachowania w pracy;
- mógł przedstawić swoją opinię na temat obserwacji i ryzykownych zachowań, a także propozycje zmian na lepsze.
Wyzwaniem dla zespołu audytorów behawioralnych jest doprowadzić do tego, by wszystkie zachowania pracowników były w 100% bezpieczne – wymaga to wysiłku i zaangażowania wszystkich pracowników.

Korzyści płynące z wdrożenia procesu BBS

1. dzięki zaangażowaniu pracowników w wykonywanie zadań zmniejsza się liczba wypadków;
2. powstaje bezpieczniejsze środowisko pracy;
3. pracownicy dostają pozytywne spostrzeżenia oraz przekazują informacje; budowane jest pozytywne nastawienie do kwestii bezpieczeństwa;
4. pracownicy bezpieczniej pracują i wracają do domu nie doznając wypadków;
5. zostaje usprawniona komunikacja pomiędzy pracownikami a kierownictwem (w przypadku, gdy audytorami są kierownicy) w zakresie bezpieczeństwa. Pracownicy są zachęcani do skutecznego dzielenia się posiadanymi informacjami;
6. proces nie tylko zmniejsza ryzyko wypadku, ale także podnosi koleżeńskie relacje w pracy;
7. upowszechniają się instruktaże i szkolenia „on the job trening” oraz świadomość pracy zespołowej;
8. zdiagnozowane zostają konsekwencje ryzykownych zachowań;
9. stale podnoszona jest Kultura Bezpieczeństwa:
a. pracownicy stosują się do norm i standardów w zakresie bezpieczeństwa;
b. kalibrowane są zachowania pomiędzy pracownikami – obserwowanie.

Paweł Szczepański

Prezes firmy QES Consulting, która zaprojektowała autorskie narzędzie służące do oceny Kultury Bezpieczeństwa - Safety Culture Management System (SCMS). Narzędzie to standaryzuje i ocenia wszystkie obszary, które definiują pojęcie kultury bezpieczeństwa w organizacji, oraz których wpływ na kulturę bezpieczeństwa jest niezaprzeczalny.