Blog

O ile raczej mało prawdopodobne stałoby się podjęcie wyzwania uściślenia wykazu stanowisk, reprezentujących różne gałęzie przemysłu, na których dochodzi do uwalniania czynników chemicznych, o tyle już rzeczą o wiele prostszą staje się nakreślenie kluczowych obostrzeń, ciążących na pracodawcy, u którego dochodzi do narażenia zawodowego właśnie pod tym kątem.

Elżbieta Kowalska

Co prawda inaczej narażenie i wdrożenie prewencji będzie wyglądało u pracownika np. magazynu chemicznego, w którym doszło jedynie do rozszczelnienia opakowania handlowego z chemikaliami, a zupełnie innej oprawy nabiera stała ekspozycja zawodowa na ten czynnik. Dodam, iż w przypadku niezapewnienia pracownikowi odpowiedniego „pułapu bezpieczeństwa” uwalniane chemikalia w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych będą przenikały do wnętrza organizmu drogą inhalacyjną, dermalną, czy też poprzez przewód pokarmowy.

Pojęcie stricte materiał niebezpieczny zostało zdefiniowane w § 91 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz 1650 z późn. zm.), w myśl którego jest to czynnik chemiczny klasyfikowany jako niebezpieczny, stwarzający zagrożenie.
Z kolei doprecyzowanie pojęcia czynnik chemiczny, niebezpieczny dla zdrowia lub środowiska narzuca konieczność powołania się na przepisy szczegółowe. W tym przypadku punktem odniesienia staje się rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz.U. z 2005 nr 11 poz. 86, zmiany z 2015 r. poz. 1097). Przywołana regulacja prawna odnosi się do tego czynnika, który:

a) spełnia kryteria klasyfikacji zawarte w którejkolwiek z klas zagrożeń fizycznych lub zagrożeń dla zdrowia człowieka określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008 r., s. 1, z późn. zm.), bez względu na to, czy został zaklasyfikowany,
b) nie spełnia kryteriów klasyfikacji, o których mowa w lit. a, który z uwagi na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników. Użycie tego pojęcia przenosi się również na każdy czynnik chemiczny oraz pył, dla którego ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń. Zagłębiając się w rozdział 6 ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, poświęcony pracom szczególnie niebezpiecznym szybko dostrzeżemy zakwalifikowanie właśnie prac z materiałami niebezpiecznymi obok:
• budowlanych, rozbiórkowych, remontowych i montażowych bez wstrzymania ruchu zakładu lub jego części
• rozbiórkowych w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych
• wysokościowych
do prac szczególnie niebezpiecznych. Zatem, jeśli w zakładzie pracodawca kwalifikuje pewne prace z użyciem materiałów niebezpiecznych, a do tego typu prac będzie podciągnięte np. usuwanie skażeń chemicznych z udziałem produktu żrącego zwrot (H 314, H 318), to wówczas podejmowanie tego typu czynności będzie możliwe jedynie po wydaniu pisemnego polecenia, i zapewnieniu bezpośredniego nadzoru nad ich przebiegiem.

Przypomnę, iż uwalnianie materiałów niebezpiecznych, stwarzających ryzyko poważnego oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu lub poważnego uszkodzenia oczu wiąże się z koniecznością zapewnienia płuczek do przemywania oczu/pryszniców bezpieczeństwa. Sprzęt ratunkowy powinien być zainstalowany nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk pracy, zasilany wodą nieogrzewaną i działać niezawodnie bez względu na warunki atmosferyczne. Jeżeli droga do natrysków/płuczek jest dłuższa niż wspomniana odległość, a prawdopodobieństwo zachlapania jest niewielkie, w miejscu wykonywania prac konieczne staje się zapewnienie innych urządzeń do przemywania oczu (nakładek do płukania oczu nad zlewem albo butelek z wodą do prze- mywania oczu po drodze do natrysku). Zatrzymując się przy zawiłościach, związanych z pracami przy użyciu materiałów nie- bezpiecznych dopełnieniem tej tematyki będzie zwrócenie uwagi na konieczność zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych w zakresie zapewnienia skutecznej wymiany powietrza w pomieszczeniach. Jeśli w nich w wyniku awarii mogą wydzielać się substancje toksyczne (toksyczność ostra kat. 1/2/3) lub rakotwórcze spełniające kryteria klasyfikacji kat.1A / 1B musi być zapewniona awaryjna wentylacja wyciągowa, uruchamiana od wewnątrz oraz z zewnątrz pomieszczeń, zapewniająca co najmniej 10 wymian powietrza na godzinę.

Niejednokrotnie przeglądając artykuły publikowane w różnych pismach branżowych, dotyczących właśnie występowania czynników chemicznych w środowisku pracy, zauważyłam, że wiele uwagi poświęca się środkom prawnym, stanowiącym narzędzia do kreowania bezpieczeństwa chemicznego w zakładach pracy, natomiast w mniejszym stopniu ujmuje się praktyczny aspekt rozwiązań wdrożeniowych w płaszczyźnie techniczno-organizacyjnej. Dlatego w artykule postaram się wyrównać proporcje i zwrócić uwagę na niektóre zawiłości, podyktowane stopniem szkodliwości magazynowanego bądź uwalnianego materiału niebezpiecznego w środowisku pracy.

Wybór środków ochrony indywidualnej nie może być dziełem przypadku, lecz precyzyjnym doborem, wynikającym z treści karty charakterystyki po konsultacji ze służbą BHP.

Zgodnie z art. 207 § 2 kodeksu pracy to pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników, poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Przekładając zapis na płaszczyznę wdrożeniową, to jeśli po identyfikacji wszystkich czynników chemicznych i ustaleniu stopnia ich szkodliwości oraz zastosowaniu środków ochrony zbiorowej u źródła ich powstawania w dalszym ciągu występuje zagrożenie życia, bądź zdrowia, to powinno się pracownika zaopatrzyć w środki ochrony indywidualnej. Dodam tylko, iż ich wybór nie może być dziełem przypadku, lecz precyzyjnym doborem, wynikającym z treści karty charakterystyki po konsultacji ze służbą BHP. Obowiązek dostarczenia odbiorcy karty charakterystyki ciąży na producencie / importerze wprowadzającym produkt chemiczny sklasyfikowany jako niebezpieczny do obrotu zgodnie z łańcuchem dostaw. Najwięcej niejasności wzbudza dobór środków ochrony dróg oddechowych, jak również z pozoru błahy temat zapewnienia ochrony kończyn górnych.

Myślę, że będzie warto choć na krótką chwilę zaabsorbować czytelników tą tematyką. Sięgając do zapisu sekcji 8 karty charakterystyki, dotyczącej kontroli narażenia i środków ochrony otrzymujemy kompendium wiedzy w tym zakresie. Podkreślę dobitnie: ten rodzaj „abecadła” dla użytkownika powstał zgodnie z dobrymi praktykami higieny pracy, które musiały zostać sprzężone z technicznymi środkami ograniczenia narażenia np. wentylacji, czy też izolacji procesowej. Doprecyzowano jaki sprzęt zapewnić:

• ochronę oczu lub twarzy (okulary ochronne/gogle ochronne/osłona twarzy)
• ochronę rąk z wyszczególnieniem rodzaju materiału i jego grubości, min. czasu wytrzymałości materiału, z którego są wykonane rękawice. Ponadto jeżeli ze względu na zagrożenie związane z daną substancją lub mieszaniną oraz możliwy kontakt z nimi konieczna jest ochrona innej części ciała niż ręce, podaje się rodzaj i jakość pozostałego potrzebnego wyposażenia ochronnego tj. buty i kombinezon ochronny
• ochronę dróg oddechowych. W przypadku gazów, par, mgły lub pyłu, na podstawie zagrożenia i potencjału narażenia, określa się rodzaj sprzętu ochronnego, który ma być użyty, w tym masek ochronnych oczyszczających powietrze wraz z określeniem elementu oczyszczającego (filtr lub pochłaniacz).

Dobierając środki ochrony rąk trzeba zwrócić uwagę na charakter wykonywanej pracy, ponieważ właśnie dłonie są najbardziej narażone na działanie różnych czynników szkodliwych bądź niebezpiecznych. Wybierane rękawice najczęściej mają zabezpieczyć dłonie przed wieloma zagrożeniami. W takich rękawicach z zastosowaniem wielofunkcyjnym stosuje się układy kilku warstw surowców, co podwyższa właściwości ochronne wyrobu. W praktycznym zastosowaniu ochronę przed czynnikiem chemicznym bądź biologicznym dodatkowo łączy się z ochroną przed czynnikami mechanicznymi.

W jednej z oczyszczalni ścieków na terenie województwa lubelskiego pracowników zaopatrzono w rękawice chroniące przed uszkodzeniami mechanicznymi. Po przeprowadzonym audicie zakupiono rękawice wielofunkcyjne, które miały zabezpieczać dodatkowo przed czynnikami chemicznymi oraz biologicznymi. Na pierwszy rzut oka dokonano właściwego wyboru, ale nie zwrócono uwagi na to, że zapewniono ochronę przed czynnikami mechanicznymi na najniższym poziomie. Nasuwa się zatem pytanie po co „szerokie w nich spektrum zabezpieczeń”, jeśli szczelność rękawic przy tak dużym narażeniu na uszkodzenia czynnikami mechanicznymi została zapewniona na poziomie minimalnym. Niestety w praktyce większość osób kierujących pracownikami nie ma świadomości, że czterocyfrowy kod nie jest dziełem przypadku, lecz wskazaniem każdej cyfry na wytrzymałość testową dla danego zagrożenia.:

Cyfry określające parametry rękawicy przyjmują wartości od 0 do 4 lub od 0 do 5, w przypadku parametru odporności na przecięcie.

Zatem jeśli rękawice oprócz uszkodzeń mechanicznych mają dodatkowo zabezpieczać przed innymi grupami zagrożeń to wybierajmy rękawice z wysokim stopniem ochrony przed przecięciem (cyfra nr 2, skala 1-5) oraz przekłuciem (cyfra nr 4, skala 1-4). Zabezpieczenie rąk przed czynnikami chemicznymi wiąże się z rozważeniem kwestii czy rękawice chemoodporne mają zapewniać ograniczoną ochronę chemiczną, czy też pełną. Taki podział bowiem wprowadza norma EN 374-1:2005. W przypadku ograniczonej ochrony chemicznej parametrem ochronnym staje się czas przebicia, czyli czas liczony od początkowego kontaktu zewnętrznej powierzchni materiału rękawicy z testowaną substancją do momentu pojawienia się jej po drugiej stronie materiału. Po rozpoznaniu wszystkich czynników chemicznych obecnych w środowisku pracy musimy znać stężenie poszczególnych substancji oraz czas kontaktu z nią. Biorąc do ręki rękawice o ograniczonej ochronie chemicznej dostrzeżemy taki piktogram.

W instrukcji użycia producent rękawic wyszczególnia rodzaje substancji wraz z ich stężeniem, przed którymi mają one chronić, a także podaje poziom skuteczności odporności na przenikanie. Powołanie normatywne wprowadza 6 poziomów odporności na przenikanie, począwszy od czasu > 10 minut (poziom 1) do czasu > 480 minut (poziom 6).

Dla uściślenia tematu podam, iż czas ochronnego działania rękawicy zaczyna być odliczany od momentu pierwsze- go zetknięcia powierzchni rękawicy ze szkodliwą substancją i biegnie niezależnie, czy wykonujemy pracę w danej rękawicy, czy też została ona zdjęta. W przypadku wątpliwości najbezpieczniej jest wybrać poziom najwyższy, oznaczający w warunkach laboratoryjnych ochronę przed przenikaniem przez 8 godzin.

Poszczególnym substancjom chemicznym, przed którymi rękawice mają stanowić barierę ochronną został przypisany trzyliterowy kod zgodnie z poniższą tabelą.

Zazwyczaj tego typu rękawice odpowiadają 2 poziomowi skuteczności, wykazującym czas przebicia minimum 30 minut przy zastosowaniu trzech substancji chemicznych z 12-u standardowo zdefiniowanych przez normę, przywołaną powyżej. W przypadku, gdy konieczne staje się chwytanie przedmiotów gładkich, śliskich oraz mokrych należałoby wybrać tzw. rękawice moletowane (zewnętrzna powierzchnia części chwytnej posiada drobne wypukłości o różnej strukturze). W użytkowaniu rękawic ważna jest ich obserwacja oraz dostosowanie się do wymogów producenta w zakresie konserwacji oraz przechowywania. Jeśli użytkownik przed przystąpieniem do pracy zaobserwuje jakiekolwiek zmiany w ich wyglądzie typu odbarwienia, pęknięcia, zesztywnienia, zmiękczenie, bądź jakiekolwiek uszkodzenia mechaniczne, to wówczas rękawice muszą natychmiast zostać wycofane z użytkowania.